© Все права защищены. Использование материалов допускается при указании источника.

Расціслаў Лапіцкі

Расціслаў Лапіцкі нарадзіўся 1 верасня 1928 года на Вялейшчыне ў сям’і праваслаўнага святара.

#спецпроекты
2 декабря 2025

У 1944 годзе пайшоў вучыцца ў толькі што адчыненую сямёрагодку. У гэты ж час праз старэйшага брата Алега Лапіцкага — семінарыста Віленскай духоўнай семінарыі, далучыўся да падпольнай Віленскай патрыятычнай арганізацыі, якая ўтварылася сярод навучэнцаў Беларускай гімназіі і Віленскай семінарыі і займалася пашырэннем беларускага патрыятызму. Пасля разгрому арганізацыі НКВД 16-гадовы Расціслаў разам з іншымі быў асуджаны на тры гады зняволення. Па амністыі ў сувязі з перамогай у 1945 годзе быў вызвалены і вярнуўся ў мястэчка Кабыльнік (цяпер Шаркаўшчына), дзе працягнуў школьнае навучанне.

Расціслаў Лапіцкі ў Кабыльніку і, асабліва, у Мядзельскай школе вылучаўся моцнымі антыкамуністычнымі і патрыятычнымі настроямі. Былая вучаніца школы Захарэвіч успамінала крылаты выраз юнака: «Калі ты ведаеш, што ў гэтай хаце заначуе маскаль — спалі хату, калі хлеб з гэтай нівы пойдзе маскалю — знішчы яе». Сваіх думак і перакананняў не хаваў, з юначым запалам адстойваў іх нават на ўроках. У памяці колішніх мядзельскіх і кабыльніцкіх школьнікаў, жыхароў абодвух мястэчак і навакольных вёсак Расціслаў Лапіцкі застаўся як надзвычайная асоба, надзеленая многімі талентамі, са шчырай і добрай душой, адкрытай на чужы боль. Ён выдатна маляваў, добра спяваў і граў на розных музычных інструментах. Меў здольнасці да майстравання і вынаходніцтва: рабіў радыёпрыймачы, змайстраваў электрамашыну, ездзіў на самаробных роварах (у тым ліку з маторам), мог зладзіць выбуховае прыстасаванне, для якога ў пасляваенныя гады яшчэ хапала матэрыялу. Ужо пасля арышту Лапіцкага меншыя вучні Мядзельскай школы на ўроках батанікі і заалогіі яшчэ доўга карысталіся ягонымі плакатамі, намаляванымі каляровымі алоўкамі.

Падчас вучобы ў Мядзельскай і Смаргонскай школах Расціслаў збіраў вучнёўскую моладзь у антыбальшавіцкую падпольную арганізацыю. Арганізацыя выдавала антыбальшавіцкія і антысталінскія ўлёткі. Пасля масавага з’яўлення ў Смаргоні на пачатку снежня 1949 года антыкамуністычных улётак Расціслаў Лапіцкі быў арыштаваны. Аднак пасля тыдня бясплённых допытаў часова вызвалены.

Нарада падпольнай арганізацыі вырашыла, што Лапіцкаму неабходна пакінуць Смаргонь. І ён зноў тайна вяртаецца на Мядзельшчыну, дзе перабраўся да знаёмых у Кабыльнік. Тут яго знайшоў Часлаў Цыбоўскі і перадаў прапанову Арміі Краёвай пераправіць яго за мяжу. Аднак хворы Расціслаў не змог скарыстаць гэты шанец на паратунак. У Кабыльніку ён быў паўторна арыштаваны. Да суду ўтрымліваўся ў нядобра знакамітай турме ў Вялейцы, дзе на допытах яго жорстка катавалі. Аднаму з арыштаваных вучняў Кабыльніцкай школы ўдалося пабачыць, як па турэмным калідоры вялі Расціслава, збітага так, што ён не мог сам ісці і выглядаў як стары дзед.

Суд над Расціславам Лапіцкім і большасцю ўдзельнікаў мядзельска-смаргонскага падполля адбыўся ў Маладзечне ў чэрвені–ліпені 1950 года. Кіраўнік арганізацыі трымаўся мужна і нязломна, узяў усю віну на сябе. Ён кідаў камуністам у твар, што тыя прымусам заганяюць людзей у калгасы, душаць непамернымі падаткамі, жорстка караюць за любы пратэст, закрываюць цэрквы і касцёлы. Выступы падсуднага былі не апраўданнямі, а абвінаваўчым актам супраць камуністычнага рэжыму. Было асуджана дзевятнаццаць чалавек. Адзін з падпольшчыкаў, Генадзь Нафрановіч, падчас затрымання застрэліўся. Двое — Расціслаў Лапіцкі і Факунда Несцяровіч — за любоў да Беларусі былі прыгавораны да расстрэлу. Расціслаў адмовіўся прасіць памілавання.

Расстраляны ў ноч на 28 кастрычніка 1950 года ва ўрочышчы Чырвоны Беражок ля Вілейкі.

1 верасня 2009 года грамадскія актывісты ўсталявалі мемарыяльныя крыжы па Расціславе Лапіцкім і ахвярах савецкіх рэпрэсій. 
Памяць пра Лапіцкага, як найяскравейшага прадстаўніка беларускага антыкамуністычнага пасьляваеннага супраціву, і сення, нягледзячы на замоўчванне, захоўваецца сярод многіх жыхароў Мядзельшчыны і Смаргоншчыны. Яго прыклад выхаваў тут не аднаго патрыёта Бацькаўшчыны. Слава герою!